İbni-i Baytar Kimdir ?

İbni-i Baytar Kimdir ?

İbn-i Baytar yaşadığı dönemde üretmiş olduğu ilaçlar ile dünyanın en iyi eczacılarının başında gelmektedir. Endülüs’te yetişmiş olan alimin asıl adı Abdullah bin Ahmed el-Mâlikî’dir. Fakat halk arasında İbn-i Baytar olarak bilinmektedir. Malika şehrinde dünyaya gelmiş olan İbn-i Baytar’ın doğum tarihi net olarak bilinmemektedir. Babası veteriner olan İbn-i Baytar babası ile birlikte çalışmalar yaparak birçok yeni bilgiyi insanlığa kazandırmıştır.

Ebü’l-Abbâs Ahmed bin Muhammed isimli ünlü bilginden ders gören İbn-i Baytar bir dönem hocası ile birlikte ilaç yapımında kullanmak için Sevilla ve çevresinde dolaşıp çeşitli bitkiler toplarken o bölgede yaşan tıp bilimcileri ile tanışarak bilgi alışverişinde bulunmuştur. Küçük yaşlardan itibaren aldığı dersler ve hocası ile birlikte dolaşmış olduğu Yunan, Rum ve İslam şehirlerinde inceledikleri bitkiler üzerine yoğun çalışmalar yapmış olan alim, bu bitkiler ile karışımlar hazırlayarak birçok hastalığa çare bulmayı başarmıştır.

Dioskorides, Calinus, Hipokrat, İbn-i Sina, Gâfikî gibi dönemin en ünlü tıp bilimcilerinin eserlerini yakından incelemiş olan İbn-i Baytar bu bilim adamlarının sunmuş olduğu bilgilerin bir kısmına şerhler yazmıştır. Bu bilginler tarafından yazılan eserlerdeki birçok bilgiyi deneyler sonucunda yanlış olduklarını ıspatlayarak doğru olan bilgileri eserlerinde kaleme aldı. Eserlerini yazarken incelemiş olduğu 1400 farklı bitki hakkında geniş bilgiler sunan İbn-i Baytar bu bitkiler ile hangi yolla hangi ilaçların elde edileceğine dair geniş bilgiler sunmuştur. Botanik biliminin geliştiricilerinden sayılan İbn-i Baytar’ın eserleri halen günümüzde Botanik ile ilgilenen bilim adamları tarafından incelenmektedir.

İbni Baytar, elde etmiş olduğu bilgiler ile tarlalarda mahsüllere zarar veren otları datedkik eden ilk eczacıdır. İlaçlar arasında karşılaştırmalar da yapmış olan İbn-i Baytar kendi incelemiş olduğu bitkiler ile yaptığı ilaçları farklı tıpçılar tarafından yapılan ilaçlarla karşılaştırmış ve aralarındaki farkları eserlerinde anlatmıştır. Bitkiler dışında hayvanlar üzerinde de araştırmalarını sürdürmüş olan İbn-Baytar hayvan hastalıklarını da bitkilerden elde etmiş olduğu ilaçlar ile tedavi etmiştir.

İbni Baytar Eserleri:

İbn-i Baytâr’ınçalışmaları daha çok eczacılık ile ilgilidir. Yazdığı eserlerde ilaçlar ile ilgili neredeyse en detaylı bilgiler yer almaktadır. Günümüzde halen birçok eczacı bu eserleri inceleyerek ilaçların etkilerini, nasıl kullanılmaları gerektiği, hangi hastalıklarda ilaçların hastalığa nasıl iyi gelebileceğini ve ilaçların hangi doğal yollar ile elde edilebileceğine dair bilgileri bu eser sayesinde öğrenmektedir. Birçok yabancı ilaç bilimcisi birçok ilacı bu kaynağı inceledikten sonra keşfetmiştir.

İnsanlar tarafından kullanıldığında faydalı sonuçlara varılacak olan bilgiler sunmak her Müslüman bilim adamının öncelikli görevi olduğunu dile getiren İbn-i Baytar, eserlerinin başında verdiği bilgilerin doğru olduğunu ve birçok deneyden çıkan sonuçlar ile kanıtlandığını belirtmektedir. Eserlerini öğrencilerinin ve kendisinden sonra gelecek olan bilimcilerin kolay bir şekilde inceleyip anlayabilmeleri için özenle hazırlamış, sistemli bir şekilde ilerleme kaydetmiştir. İlaçlar ile ilgili bilgiler sunarken kendisinden önce o ilaç ile ilgili yapılan çalışmaları ve diğer alimler tarafından öğretilmiş bilgileri yazdıktan sonra bu ilaçlar ile ilgili olarak kendi deney sonuçlarını da paylaşmıştır.

• Kitâb-ül-Câmî fî Edviyet-il-Müfrede: Bu eser Müfredât-ı İbn-i Baytâr ismi ile bilinmektedir ve dört bölümden oluşmaktadır. İbn-i Baytar tarafından kaleme alınmış olan bu eserde doğal yollar ile elde edilen ilaçlar hakkında oldukça geniş bilgiler yer almaktadır. Bitkilerden, çeşitli madenlerden ve hayvanlardan elde edilmiş olan ilaçların nasıl hazırlandığına dair bilgiler sunar. Farmakolojik bir ansiklopedi örneği olarak karşımıza çıkan bu eser kendi içerisinde oldukça sistemli bir şekilde ilaçları alfabetik sıraya göre listelemiştir. 16.yy’a kadar yazılmış olan en geniş farmakoloji kitabı olarak bilinmektedir. Tanıtılan ilaçların isimleri, kullanılan bitkilerin isimleri sadece Arapça olarak değil, Farsça, Fransızca, Latince dilleriyle birlikte yazılmıştır. Eser daha sonra Osmanlıca diline çevrilmiştir ve eserin Osmanlıca çevirisi İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde yer almaktadır. Bu eseri botanik biliminde uzun yıllar boyunca bir otorite olarak kabul edilmiştir. Bilim adamları bitkiler kullanarak yapacakları çalışmalara başlamadan önce mutlaka bu eseri incelemekteydiler. Günümüze kadar gelebilen birçok tedavi yönteminde kullanılan ilaçların üretim aşamasında bu eserden yararlanıldığı bilinmektedir. 1400 farklı bitkiden 300 tanesi kendi tarafından keşfedilmiş ve isimlendirilmiştir. 1758 yılında Latince’ye çevrilmiş olan Avrupa’da 19.yy sonlarına kadar kullanılmıştr.
• Kitâb-ül-Muğnî fî Edviyet-il-Müfrede: Arapça kaleme alınmış olan eser, içerisindeki bilgilerin zenginliğinden dolayı Latince, Almanca ve Fransızca dillerine çevrilerek birçok Avrupalı tıp bilimcisi tarafından kullanılmıştır. Eser sadece farmakolojik bir eser olmamakla birlikte birçok hastalığın tanımını, nedenlerini ve tedavi yöntemlerini sade ve açık bir şekilde anlatmaktadır. İlaçların hastalıklar üzerindeki etkilerini ve tanımlamalarını içermektedir.
• El-İbânevel-İ’lâmbimâ fil-Minhâcmin-el-Halel vel-Evhâm,
• ŞerhuEdviyet-i İoskorides,
• Ef’âl-ül-Garîbevel-Havâs-ül-Acîbe.
• Mîzân-üt-Tabîb.

İbn-i Baytar yazmış olduğu eserler ile ne kadar bilgili olduğunu kanıtlamış ve dünya tıp bilimine büyük katkılar sağlamıştır. Avrupa’nın birçok üniversitesinde kitapları ders kitabı olarak okutulmuş, dönemin en ünlü tıp bilimcilerinden olan AndreaAlpago bile İbn-i Baytarın eserlerini incelemiş ve öğrendiği bilgiler ile yeni buluşları ortaya çıkarmıştır.

Etiketler

Yorum Yok